Της Δέσποινας Βακράτση . Από την εφημερίδα ΠΑΤΜΙΑΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 8 Σεπτεμβρίου 2007 Αριθμός φύλλου: 72-73

Φωτό: Ζωγραφική. Κόκκινος αμπελώνας του Βίνσεντ βαν Γκογκ

Εγώ, όταν θα μεγαλώσω θα γίνω Σεπτέμβρης, έλεγε ο Αύγουστος. (Κική Δημουλά)                                                                                      Οι παλαιοί έλεγαν πως οι μέρες του Αυγούστου, από την πρώτη ως την έκτη (κατ’ άλλους ως τη δωδέκατη), μας δείχνουν τον καιρό όλου του χρόνου και η κάθε μέρα μετρά για δυο μήνες. Στην Πάτμο, τα μερομήνια όπως ονομάζονταν, τα μετρούσαν με διαφορετικούς τρόπους. Κατά τον μοναχό της Ιεράς Μονής Θεολόγου αείμνηστο Θωμά Κάππο γνώστη των παραδόσεων, το μηνολόγιο ξεκινούσε στις 4 Αυγούστου.Τρόπος γνωστός με την ονομασία «αλλά Τούρκα».

Οι τρεις πρώτες μέρες, μετρούσαν για τον Αύγουστο: «Αύγουστος και πάλι Αύγουστος και πάλι αρχή τ’ Αυγούστου». Στις 4 είχαμε τον Σεπτέμβριο και στις 15 τελείωνε το μηνολόγιο. Η κερά Κιουράνη Μυτιληνιού, χώριζε τον μήνα σε δεκαήμερα. Το πρωί παρατηρούσε τον καιρό που αναλογούσε στο πρώτο δεκαήμερο, το μεσημέρι στο δεύτερο και το βράδυ στο τρίτο. (1) Ο κυρ Θεοδόσης Κανιαρός, γεωργός στο επάγγελμα, μετρούσε τα μερομήνια από τις 13 τ’ Αυγούστου. Ο κυρ Θεοδόσης προχωρούσε με το παλιό ημερολόγιο, που το θεωρούσε και το πιο σωστό. Στις 16 Αυγούστου ξεκινούσε το δικό του μηνολόγιο και στις 27 Αυγούστου έκλεινε.(2)

Οι πρώτες έξι μέρες, ως του Χριστού, είναι γνωστές ως «δρίμες».Τα «κυνικά καύματα» των αρχαίων Ελλήνων. Τις μέρες αυτές οι νοικοκυρές δεν έπλεναν τ’ ασπρόρουχα, τη νύχτα δεν άνοιγαν τις κασέλες και όλοι απέφευγαν το κολύμπι στη θάλασσα. Θεωρούσαν τις μέρες αυτές επικίνδυνες.(3) Ασχολήθηκα με τα μερομήνια και την παρατήρηση του καιρού, απ’ το πρωί πριν το έβγα του ήλιου όπως έκαναν οι γεωργοί μας, για να έχω να σας λέω ως νεοφώτιστη μετεωρολόγος, τον καιρό και τα γενόμενα του κάθε μήνα, της νέας μας χρονιάς. Δεν τον χρειάζεστε πια τον καζαμία και για την τηλεόραση, ούτε λόγος.

Τον μήνα Σεπτέμβριο, κατά τις παρατηρήσεις μου μήνας όχι πολύ ζεστός, δροσερός μάλλον, θα μπορείτε να συνεχίσετε τα μπάνια σας ως να ‘ταν Αύγουστος· οι ροδιές, θα ’ναι φορτωμένες ρόδια κι εφέτος, «σαν κοπελιές που φοράνε στ’ αυτί γαρύφαλλο κνικάτο» (4) κι οι κυδωνιές γεμάτες κυδώνια, ό,τι πρέπει για να φτιάξουμε το αγαπημένο μας γλυκό του κουταλιού. Τ’αμπέλια περιμένουν τον τρυγητό κι οι συκιές το συκολόημα.

Τα παιδιά, στην ώρα τους για το σχολείο· « Να η Κατίνα, η Φανή, ο Νίκος, ο Κωστάκης ». (5) «Τόση βιάση και σπουδή! / Για πού πας καλό παιδί;/ Κίνησες νωρίς νωρίς / Και τρεχάτο προχωρείς./ Στάσου να διασκεδάσεις / με τις ομορφιές της πλάσης ! / Κόψε απ’ τα περιβόλια πάλι / του Χινόπωρου τα κάλλη !/ Να σταθώ ; δεν ευκαιρώ / γιατί πάω στο φτερό. / Και που πάω, να σου το πω; / Στο σχολειό μου, π’ αγαπώ! (6) Ο Σεπτέμβρης, πρώτος μήνας του Φθινοπώρου, (Φθινόπωρο, λέξη ελληνική αρχαιότατη σημαίνει την εποχή που τελειώνουν τα φρούτα) οφείλει τ’ όνομά του στον αριθμό 7, από το λατινικό septem (= 7) μιας και ήταν ο έβδομος μήνας του αρχαίου δεκάμηνου ρωμαϊκού ημερολόγιου, όταν ο Μάρτης ήταν πρώτος. Αργότερα που προστέθηκαν ο Ιανουάριος και ο Φεβρουάριος στην αρχή του έτους, πήρε την ένατη θέση αλλά κράτησε το όνομά του.

Η πρώτη Σεπτεμβρίου, είναι η αρχή του εκκλησιαστικού έτους ή του εκκλησιαστικού ενιαυτού (ενιαυτός: έτος, πλήρης κύκλος, έτος της συγκομιδής, της ψυχής), καθιερώθηκε τον 4ον αιώνα και ισχύει ως σήμερα στο εκκλησιαστικό ημερολόγιο. Στη Μινωική Κρήτη, στο τελευταίο δεκαήμερο του δικού μας Σεπτέμβρη, γιόρταζαν τον ενιαυτό, την αρχή ενός νέου χρόνου ενός νέου κύκλου ζωής.(7) Η αρχή του εκκλησιαστικού έτους, έπεφτε με την αρχή της Ινδίκτου. Η λέξη Ίνδικτος, (λατινικά indictio-onis = ορισμός, διάγγελμα) σημαίνει τον ορισμό του ετήσιου ποσού που έπρεπε να καταβάλουν οι Ρωμαίοι πολίτες ως φόρο και που τον έδιναν σε είδος, τώρα τον Σεπτέμβρη που συγκεντρώνονταν οι σοδειές.

Έτσι η Ίνδικτος ταυτιζόταν με το οικονομικό έτος. Οι οικονομικές σχέσεις κράτους –επιχειρήσεων, πάντα ρυθμίζονταν από την 1η Σεπτεμβρίου και μετά. Ήταν όμως και ένας φυσικός κύκλος, τον οποίο χρησιμοποιούσαν ως μέσο προσδιορισμού των ετών. Ένας τρόπος μέτρησης του χρόνου ανά 15ετίες, με αφετηρία τη γέννηση του Χριστού. Κατά την εκκλησιαστική παράδοση την αρχή της Ινδικτιώνος την εισήγαγε ο Kαίσαρ Αύγουστος, από δε του Μ. Κωνσταντίνου (313) έγινε η επίσημη χρήση της και από τότε μέχρι σήμερα την εορτάζει η εκκλησία μας για την ευλογία του εκκλησιαστικού έτους : « Ινδίκτου ημίν ευλόγει νέου χρόνου ώ καί παλαιέ καί δι’ ανθρώποις νέε ».

Στην Πάτμο την 1η Σεπτεμβρίου την θεωρούσαν αρχιχρονιά και την ονόμαζαν «Πρωτοσετεμπρίαν». Την ημέρα αυτή, όλες οι νύφες τη χρονιάς πηγαίνουν στην εκκλησία ντυμένες τα γιορτινά τους, σε παλιότερους δε καιρούς, με τα νυφικά τους με ρόδια στα χέρια. Στην επιστροφή στο σπίτι, στην είσοδο, η νύφη σπάει ένα ρόδι με ευχές για την καλή χρονιά. (8) Όντως παλαιότερα η 1η Σεπτεμβρίου ονομαζόταν «Αρχιχρονιά» και η 31Αυγούστου «Κλειδοχρονιά», επειδή κλείδωνε ο χρόνος, έκλεινε ο κύκλος δηλαδή του φυσικού έτους με το μάζεμα και την αποθήκευση των καρπών. Από το 1989 το Οικουμενικό Πατριαρχείο, ανακήρυξε την 1η Σεπτεμβρίου σε Ημέρα Περιβάλλοντος, τονίζοντας τοιουτοτρόπως τη σημασία του περιβαλλοντικού προβλήματος. Με ενδιαφέρον για το πρόβλημα η Ορθόδοξη Εκκλησία αναζητά λύσεις και εντοπίζει την πηγή του οικολογικού αδιεξόδου, στην κτητική στάση του ανθρώπου απέναντι στη φύση.

Οι βάσεις για την υλοποίηση της απόφασης αυτής, τέθηκαν το 1988 στο Οικολογικό Συνέδριο που έγινε στην Πάτμο, επ’ ευκαιρία του εορτασμού των 900ων χρόνων από την ίδρυση της Ιεράς Μονής Ιωάννη του Θεολόγου και προτάθηκε από τον τότε Οικουμενικό Πατριάρχη Κυρό Δημήτριο. (9) Απ’ την αρχή του μήνα, αμέτρητοι άγιοι, όσιοι, μάρτυρες, πρωτοστατούν και συνεορτάζουν. Πολλοί από Αυτούς Άγιοι των νερών· των πηγών, των ποταμών, των θαλασσών· της Κάθαρσης. Πρώτος εορτάζει ο όσιος Συμεών ο Στυλίτης και ο Ιησούς Ναυή · ακολουθεί ο Άης Μάμας και ο Ιωάννης ο Νηστευτής. Ο Άνθιμος, ο Ζαχαρίας, ο Αρχάγγελος Μιχαήλ, Μηνοδώρα, Μητροδώρα, Νυμφοδώρα μάρτυρες, Θεοδώρα, Ευανθία…..ως να φτάσουμε στις 14 Σεπτεμβρίου με την μεγάλη εορτή της Ύψωσης του Τιμίου Σταυρού. Στις γλάστρες οι βασιλικοί λες και μοσχοβολούν πιότερο, για να μας θυμίσουν πως φύτρωσαν στο μέρος που βρέθηκε ο Τίμιος Σταυρός.

Στην Ιερά Μονή Ιωάννη του Θεολόγου υπάρχει η εικόνα της Εύρεσης και Ύψωσης του Τιμίου Σταυρού, εικόνα του Γεωργίου Κλόντζα, 1580-1600. (10) Ο Γεώργιος Κλόντζας γεννήθηκε στον Χάνδακα, κορυφαίος εκπρόσωπος της Κρητικής Σχολής Ζωγραφικής. Στη συνέχεια των εορταζόντων, ο μάρτυρας Νικήτας, η Ευφημία, η Σοφία, η Πίστης, η Ελπίδα, η Αγάπη….. και πάλι ως να φτάσουμε στις 26 του μήνα με την άλλη μεγάλη εορτή του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου. Ο Σεπτέμβριος είναι ο μήνας της Φθινοπωρινής Ισημερίας. Στις 22 Σεπτεμβρίου, η μέρα μικραίνει και σταδιακά μεγαλώνει η νύχτα. Ο ήλιος τρέπεται προς τον χειμώνα. Στον ουρανό του Σεπτεμβρίου αρχίζει να γίνεται ορατός κατά τα ξημερώματα, ο μαγευτικός αστερισμός του Ωρίωνα που μας προαναγγέλλει τον ερχομό του Χειμώνα. Το ίδιο και ο Αρκτούρος, το πιο λαμπρό αστέρι της Άνοιξης, που θα χαθεί σιγά σιγά από τον βραδυνό ουρανό.

Ο Αλτάιρ λάμπει μόλις βραδιάσει. Κι ο Κριός, ο Πήγασος, η Ανδρομέδα, η Παρθένος με τα 100 αστέρια της. Ο δε Σείριος μεσουρανεί. Η αρμονία του Σύμπαντος στον αέναο κύκλο της φύσης. Ο Ησίοδος (11) συμβουλεύει τον αδελφό του Πέρση πως έφθασε ο καιρός του τρύγου. Ο καιρός που θ’ ακουστούν οι χαρούμενες φωνές των τρυγητών. Μες στους αιώνες, η ίδια γλυκιά διαδικασία στα «καρπερά κι αγέραστα αμπέλια».(12) Στην Πάτμο, μέχρι τον 19ο αιώνα, η αμπελουργία άνθιζε και τα κρασιά της Πάτμου φημίζονταν. Απ’ τις αρχές του 20ου, άρχισε να φθίνει.

Ο Κάμπος, ήταν η κατεξοχήν περιοχή καλλιέργειας της αμπέλου, χωρίς να αποκλείομε και τις υπόλοιπες : τον Κάβο του Γερανού, το Λιβάδι του Γερανού, το Λιβάδι των Καλογήρων, τη Λάμπη, τη Βαγιά, τις Λεύκες, τη Ζαρροή, το Διακόφτι…. Η κάθε πατινιώτικη οικογένεια, κάπου διατηρούσε ένα αμπελάκι. Στα σημαντικά δε γεγονότα της ζωής, στις χαρές και στις λύπες, φύτευαν ένα κλήμα συνήθως στις αυλές των σπιτιών.(13) Μεγάλωναν τα κλήματα, σκέπαζαν τις αυλές οι κληματαριές, οι άνθρωποι χαίρονταν τις ώρες της ξεκούρασης, τα σταφύλια ωρίμαζαν. Τα ροζακιά, τα κολοκυθάτα, τα φωκιανά, οι σουλτανίνες, τα ανυχάτα. (14) Σαν ήμασταν παιδιά μας άρεσε να τρώμε τα κουρεντιά με τις ψιλές-ψιλές ρώγες.

Ο μπάρμπας μας ο Αντρίκος τα έφερνε στο σπίτι μας από το Λιβάδι του Γερανού, που’χε τ’αμπέλια του ο Βαρδίκος. Αλλά θα χρειαστεί ιδιαίτερο αφιέρωμα στην αμπελουργία της Πάτμου. Σήμερα που γράφονται αυτές οι γραμμές, τέλη τ’ Αυγούστου, η πατρίδα μας ζει μια τεράστια οικολογική καταστροφή. Οι φωτιές κατέκαψαν ανθρώπους, περιουσίες, χλωρίδα και πανίδα.

Ο τρύγος ήδη άρχισε και πώς να τραγουδήσεις. Ας μη ξεχάσουμε να φυτέψουμε ένα κλήμα στις αυλές μας, όπως έκαναν οι γιαγιάδες κι οι παππούδες μας. Κι ας διαβάσουμε ξανά την Αποκάλυψη. Είναι υπέρ της προστασίας όλης της Κτίσης. Καλό Φθινόπωρο. 

Σημειώσεις
1. Πηγή : Μαρία Μυτιληνιού-Κώστογλου
2. Πηγή : Ανεστούλα Παναγιωτάκη
3. Πηγή : Ανεστούλα Παναγιωτάκη. Παραδόσεις που γνωρίζει απ’ τη μητέρα της κυρά Κατερινιώ.
4. Στρατής Μυριβήλης
5. Αναγνωστικό Β΄Δημοτικού
6. Τέλος Άγρας «Πρώτη μέρα στο Σχολειό»
7. «Ύμνος των Κουρητών». Νίκος Ζερβονικολάκης :Κουρήτες, «Στάντες αείδομεν τεόν»
8. Πηγή : Μαρία Μυτιληνιού– Κώστογλου
9. Πηγή : Νόρα Απέργη
10. «Εικόνες της Πάτμου», έκδοση Εθνικής Τράπεζας
11. « Έργα και Ημέρες»
12. Οδύσσεια Ι, 135
13. Πηγή : Σοφία Γρύλλη- Πουρή
14. Πηγή : Μαρία Γρυλλάκη, ονομασία ποικιλιών

fShare

Tweet